Chuyên đề 6: MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ ÁN PHÍ HÌNH SỰ VÀ ÁN PHÍ DÂN SỰ TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ
Bài đăng ngày:29 thg 5, 2013
Vấn đề án phí hình sự và án phí dân sự trong vụ án
hình sự đã được quy định cụ thể trong Pháp lệnh án phí, lệ phí Tòa án năm 2009
(sau đây gọi tắt là Pháp lệnh) và Nghị
quyết số 01/2012/NQ-HĐTP ngày 13-6-2012 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân
tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của pháp luật về án phí, lệ phí Tòa
án (sau đây gọi tắt là Nghị quyết). Tuy nhiên, trong thực tiễn áp dụng, một số nội
dung còn có nhiều cách hiểu khác nhau cần phải nghiên
cứu, xem xét và thống nhất áp dụng.
I. CHẾ ĐỘ ÁN PHÍ HÌNH
SỰ VÀ ÁN PHÍ DÂN SỰ TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO QUY ĐỊNH TẠI PHÁP LỆNH VÀ NGHỊ QUYẾT
1. Các loại án phí
trong vụ án hình sự và mức án phí
Theo quy định tại Điều 20 của Pháp lệnh thì án phí trong
vụ án hình sự gồm 4 loại:
- Án phí hình sự sơ thẩm;
- Án phí hình sự phúc thẩm;
- Án phí dân sự sơ thẩm đối với trường hợp Tòa án giải
quyết cả phần dân sự trong vụ án hình sự, bao gồm án phí dân sự sơ thẩm không
có giá ngạch và án phí dân sự sơ thẩm có giá ngạch (phân biệt án phí dân sự sơ
thẩm đối với yêu cầu bồi thường thiệt hại trong vụ án hình sự và án phí dân sự
sơ thẩm của người có nghĩa vụ cấp dưỡng trong vụ án hình sự có giải quyết vấn đề
cấp dưỡng được quy định tại Điều 14 Nghị quyết 01/2012/NQ-HĐTPTANDTC);
- Án phí dân sự phúc thẩm đối với trường hợp có kháng cáo
về phần dân sự trong vụ án hình sự.
Về mức án phí: Theo quy định của Pháp lệnh thì mức án phí
hình sự sơ thẩm, án phí hình sự phúc thẩm, án phí dân sự sơ thẩm không có giá
ngạch và án phí dân sự phúc thẩm đối với kháng cáo về phần dân sự trong vụ án
hình sự đều chung một mức là 200.000 đồng. Đối với mức án phí dân sự có giá ngạch
được chia thành nhiều loại khác nhau tùy thuộc vào giá trị của tài sản Tòa án
giải quyết trong vụ án hình sự. Có thể xem bảng về mức án phí sơ thẩm đối với
các vụ án về tranh chấp dân sự có giá ngạch sau đây:
Giá trị tài sản có tranh chấp
|
Mức án phí
|
|
a) Từ
4.000.000 đồng trở xuống
|
200.000 đồng
|
|
b) Từ trên
4.000.000 đồng đến 400.000.000 đồng
|
5% giá trị
tài sản có tranh chấp
|
|
c) Từ trên
400.000.000 đồng đến 800.000.000 đồng
|
20.000.000 đồng
+ 4% của phần giá trị tài sản có tranh chấp vượt quá 400.000.000 đồng
|
|
d) Từ trên
800.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng
|
36.000.000 đồng
+ 3% của phần giá trị tài sản có tranh chấp vượt quá 800.000.000 đồng
|
|
đ) Từ trên
2.000.000.000 đồng đến 4.000.000.000 đồng
|
72.000.000 đồng
+ 2% của phần giá trị tài sản có tranh chấp vượt quá 2.000.000.000 đồng
|
|
e) Từ trên
4.000.000.000 đồng
|
112.000.000 đồng
+ 0,1% của phần giá trị tài sản có tranh chấp vượt quá 4.000.000.000 đồng.
|
2. Nghĩa vụ nộp tiền tạm ứng
án phí trong vụ án hình sự
Theo
quy định tại Điều 21 của Pháp lệnh thì: Bị cáo và các đương sự trong vụ án hình sự
không phải nộp tiền tạm ứng án phí hình sự sơ thẩm, tiền tạm ứng án phí hình sự
phúc thẩm và tiền tạm ứng án phí dân sự sơ thẩm. Các đương sự trong vụ án hình
sự kháng cáo về phần dân sự phải nộp tiền tạm ứng án phí dân sự phúc thẩm, trừ
trường hợp không phải nộp tiền tạm ứng án phí hoặc được miễn nộp tiền tạm ứng
án phí theo quy định của Pháp lệnh. Mức tiền tạm ứng án phí dân sự phúc thẩm bằng
mức án phí dân sự phúc thẩm là 200.000 đồng. Thời hạn nộp tiền tạm ứng án phí
dân sự phúc thẩm là 10 ngày kể từ ngày nhận được thông báo của Tòa án cấp sơ thẩm
về việc nộp tiền tạm ứng án phí phúc thẩm.
Pháp lệnh không
quy định rõ nếu bị cáo (có được xác định là đương sự không) kháng cáo phần dân
sự sơ thẩm thì có phải đóng tiền tạm ứng án phí dân sự phúc thẩm không? Nếu bị
cáo làm đơn kháng cáo phần dân sự sơ thẩm nhưng không đóng tiền tạm ứng án phí
dân sự phúc thẩm thì Tòa án giải quyết như thế nào? Để giải thích rõ hơn quy định
của Pháp lệnh, khoản 1 Điều 8 của Nghị quyết đã quy định các đương sự trong vụ
án hình sự bao gồm người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền
lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án hình sự. Và
khoản 2 Điều 8: “Trong mọi trường hợp, bị cáo kháng cáo về phần dân sự trong vụ
án hình sự không phải nộp tiền tạm ứng án phí dân sự phúc thẩm”.
3. Nghĩa vụ chịu án phí trong vụ án hình sự
3.1. Nghĩa vụ
chịu án phí sơ thẩm trong vụ án hình sự
Trách nhiệm chịu
án phí hình sự được quy định tại Điều 99 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 như
sau:
“1. Án phí do người bị kết án hoặc Nhà nước chịu
theo quy định của pháp luật.
2. Người bị kết án phải trả án phí theo quyết định
của Tòa án.
3. Trong trường hợp vụ án được khởi tố theo yêu
cầu của người bị hại, nếu Tòa án tuyên bố bị cáo không có tội hoặc vụ án bị
đình chỉ theo quy định tại khoản 2 Điều 105 của Bộ luật này thì người bị hại phải
trả án phí”.
Như vậy, quyết
định người bị kết án có trách nhiệm chịu án phí vừa khẳng định người này phải
có nghĩa vụ đối với nhà nước, cùng với nhà nước chịu các chi phí trong quá
trình giải quyết vụ án hình sự vừa có tác động để người này nhận thấy sai lầm của
mình trong việc thực hiện hành vi phạm tội gây thiệt hại về sức người, sức của
cho nhà nước và cho những người khác. Nhà nước chịu trách nhiệm trả án phí theo
các quy định của pháp luật.
Theo quy định của
Điều 22 Pháp lệnh thì: Những người có nghĩa vụ phải chịu án phí sơ thẩm trong vụ
án hình sự là:
- Người bị kết
án phải chịu án phí hình sự sơ thẩm.
- Người bị hại
đã yêu cầu khởi tố phải chịu án phí hình sự sơ thẩm trong trường hợp vụ án được
khởi tố theo yêu cầu của người bị hại (là
các tội phạm được quy định tại khoản 1 các Điều 104, 105, 106, 108, 109, 111,
113, 121, 122, 131 và 171 của Bộ luật hình sự), nếu Tòa án tuyên bố bị cáo
không có tội hoặc vụ án bị đình chỉ theo quy định tại khoản 2 Điều 105 của Bộ
luật tố tụng hình sự (trường hợp người đã
yêu cầu khởi tố rút yêu cầu trước ngày mở phiên tòa sơ thẩm thì vụ án phải được
đình chỉ).
- Nghĩa vụ chịu
án phí dân sự sơ thẩm trong vụ án hình sự được thực hiện theo quy định tại Điều
27 của Pháp lệnh.
Trong vụ án hình sự, người không thuộc trường hợp được miễn
nộp toàn bộ hoặc một phần tiền án phí thì về nguyên tắc chung họ phải chịu án
phí dân sự sơ thẩm. Nghĩa vụ chịu án phí dân sự sơ thẩm trong vụ án hình sự được
thực hiện theo quy định tại Điều 27 của Pháp lệnh, cụ thể như sau:
1. Đương sự phải chịu án phí dân sự sơ thẩm đối với yêu cầu
của họ không được Tòa án chấp nhận.
2. Bị đơn phải chịu toàn bộ án phí dân sự sơ thẩm trong
trường hợp toàn bộ yêu cầu của nguyên đơn được Tòa án chấp nhận.
3. Nguyên đơn phải chịu toàn bộ án phí dân sự sơ thẩm
trong trường hợp toàn bộ yêu cầu của nguyên đơn không được Tòa án chấp nhận.
4. Nguyên đơn phải chịu án phí dân sự
sơ thẩm tương ứng với phần yêu cầu không được Tòa án chấp nhận. Bị đơn phải chịu
án phí dân sự sơ thẩm tương ứng với phần yêu cầu của nguyên đơn đối với bị đơn
được Tòa án chấp nhận.
5. Bị đơn có yêu cầu phản tố phải chịu án phí dân sự sơ
thẩm đối với phần yêu cầu phản tố không được Tòa án chấp nhận. Nguyên đơn phải
chịu án phí dân sự sơ thẩm theo phần yêu cầu phản tố của bị đơn được Tòa án chấp
nhận.
6. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc
lập phải chịu án phí dân sự sơ thẩm theo phần yêu cầu độc lập không được Tòa án
chấp nhận. Người có nghĩa vụ đối với yêu cầu độc lập của người có quyền lợi,
nghĩa vụ liên quan phải chịu án phí dân sự sơ thẩm theo phần yêu cầu độc lập được
Tòa án chấp nhận.
7. Mỗi bên đương sự phải chịu án phí dân sự sơ thẩm theo
mức tương xứng với giá trị phần tài sản, phần di sản mà họ được hưởng, được
chia trong trường hợp các bên đương sự không tự xác định được phần tài sản của
mình trong khối tài sản chung, phần di sản mà mình được hưởng trong khối di sản
thừa kế và có một trong các bên yêu cầu Tòa án giải quyết chia tài sản chung,
di sản thừa kế đó.
8. Nguyên đơn phải chịu án phí dân sự
sơ thẩm trong vụ án ly hôn không phụ thuộc vào việc Tòa án chấp nhận hay không
chấp nhận yêu cầu của nguyên đơn.
9. Các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình có tranh
chấp về việc chia tài sản chung của vợ chồng thì ngoài việc chịu án phí dân sự
sơ thẩm theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 24 của Pháp lệnh này, còn phải chịu
án phí đối với phần tài sản có tranh chấp như đối với vụ án dân sự có giá ngạch
tương ứng với giá trị phần tài sản mà họ được chia.
10. Người có nghĩa vụ cấp dưỡng định
kỳ theo quyết định của Tòa án phải chịu án phí dân sự sơ thẩm như đối với trường
hợp vụ án dân sự không có giá ngạch.
11. Các bên đương sự thỏa thuận được với nhau về việc giải
quyết vụ án trong trường hợp Tòa án tiến hành hòa giải trước khi mở phiên tòa
thì phải chịu 50% mức án phí quy định.
12. Trường hợp các bên đương sự thỏa thuận được với nhau
về việc giải quyết vụ án tại phiên tòa sơ thẩm thì các đương sự vẫn phải chịu
án phí dân sự sơ thẩm như trường hợp xét xử vụ án đó. Nhưng nếu trước phiên
tòa, đương sự, bị cáo thỏa thuận được với nhau về việc bồi thường thiệt hại kể
cả trường hợp họ tự thỏa thuận và đề nghị Tòa án ghi nhận việc bồi thường thiệt
hại thì họ không phải chịu án phí dân sự sơ thẩm.
13. Trong vụ án không có người phải nộp hoặc được miễn nộp
án phí dân sự sơ thẩm thì những người khác vẫn phải nộp án phí dân sự sơ thẩm
theo quy định Điều này.
Khi áp dụng quy định về nghĩa vụ chịu án phí dân sự sơ thẩm
trong vụ án hình sự nêu trên thì cần phân biệt một số trường hợp cụ thể như hướng
dẫn tại Nghị quyết như sau:
- Trường hợp 1: người bị hại khai báo tài sản bị
xâm hại và có yêu cầu bị cáo bồi thường thiệt hại về tài sản nhưng thực tế chứng
minh tài sản bị cáo xâm phạm có giá trị thấp hơn giá trị tài sản khai báo thì
án phí dân sự sơ thẩm được tính đối với phần tài sản chứng minh được;
Ví dụ 1: người bị hại khai báo tài sản
bị xâm hại và có yêu cầu bị cáo bồi thường thiệt hại về tài sản là 03 chỉ vàng
nhưng các cơ quan tiến hành tố tụng chứng minh bị cáo chỉ chiếm đoạt của người
bị hại là 02 chỉ vàng, Tòa án buộc bị cáo phải bồi thường thiệt hại về tài sản
cho người bị hại là 02 chỉ vàng thì bị cáo chỉ phải chịu án phí dân sự sơ thẩm
đối với phần tài sản là 02 chỉ vàng, người bị hại cũng không phải chịu án phí
dân sự sơ thẩm đối với phần tài sản là 01 chỉ vàng không được chấp nhận. Tuy
nhiên, hầu hết trong các vụ án hình sự về các tội xâm phạm sở hữu như tội trộm
cắp tài sản hoặc tội cướp giật tài sản thì người bị hại rất khó để chứng minh
tài sản bị mất của mình gồm những gì, có thể người bị hại khai thật nhưng cũng
có thể khai không thật. Ngược lại, bị cáo cũng có thể khai báo thành khẩn hoặc
khai báo không thành khẩn. Lời khai của người bị hại cũng như lời khai của bị
cáo mang tính chất chủ quan, không thể giám định được. Vì vậy, trách nhiệm chứng
minh thuộc về cơ quan điều tra để làm căn cứ lượng hình khi xét xử và khi tính
án phí chứ không thuộc người bị hại.
Ví dụ 2: người bị hại khai báo tài sản bị xâm hại và có
yêu cầu bị cáo bồi thường thiệt hại về tài sản là 03 chỉ vàng trị giá
12.000.000 đồng nhưng các cơ quan tiến hành tố tụng chứng minh bị cáo chỉ chiếm
đoạt của người bị hại là 03 chỉ vàng trị giá 8.000.000 đồng ở thời điểm xét xử
sơ thẩm, thì bị cáo phải chịu án phí dân sự sơ thẩm đối với 03 chỉ vàng trị giá
8.000.000 đồng; người bị hại cũng không phải chịu án phí dân sự sơ thẩm đối với
phần 4.000.000 đồng không được chấp nhận.
- Trường hợp 2: người bị hại khai báo tài sản bị
xâm hại và có yêu cầu bị cáo bồi thường thiệt hại về tài sản nhưng các cơ quan
tiến hành tố tụng chứng minh tài sản bị cáo xâm hại có giá trị cao hơn giá trị
tài sản khai báo thì án phí dân sự sơ thẩm được tính đối với phần tài sản chứng
minh được;
Ví dụ: người bị hại khai báo tài sản bị xâm hại và có yêu
cầu bị cáo bồi thường thiệt hại về tài sản là 03 chỉ vàng trị giá 8.000.000 đồng
nhưng các cơ quan tiến hành tố tụng chứng minh bị cáo chỉ chiếm đoạt của người
bị hại là 03 chỉ vàng trị giá 12.000.000 đồng ở thời điểm xét xử sơ thẩm, thì bị
cáo phải chịu án phí dân sự sơ thẩm đối với 03 chỉ vàng trị giá 12.000.000 đồng.
- Trường hợp 3: người bị hại yêu cầu bồi thường
thiệt hại về tài sản theo quy định của pháp luật nhưng không yêu cầu một số tiền
hoặc tài sản có thể xác định được bằng một số tiền cụ thể thì không phải chịu
án phí nếu yêu cầu của họ không được Tòa án chấp nhận.
Trong trường hợp này, người bị hại có yêu cầu chung chung
là bồi thường nhưng không nêu cụ thể số tiền phải bồi thường là bao nhiêu hoặc
giá trị tài sản phải bồi thường là bao nhiêu và yêu cầu của họ cũng không được
Tòa án chấp nhận thì họ đương nhiên không phải nộp án phí đối với phần yêu cầu
này.
Đối với trường hợp người bị hại đã yêu cầu bị cáo bồi thường
một số tài sản bị mất nhưng không chứng minh được số tài sản này là có thật thì
người bị hại có phải nộp án phí dân sự tương ứng với tỉ lệ giá trị tài sản đã
yêu cầu bị cáo bồi thường nhưng bị tòa án bác hay không thì chưa có hướng dẫn.
- Trường hợp 4: người bị hại có yêu cầu bồi thường
thiệt hại về những khoản không phù hợp với quy định của pháp luật thì Tòa án phải
giải thích cho họ việc họ phải chịu án phí nếu yêu cầu bồi thường thiệt hại đó
không được Tòa án chấp nhận. Nếu họ vẫn yêu cầu Tòa án giải quyết thì họ phải
chịu án phí nếu yêu cầu của họ không được Tòa án chấp nhận.
Ví dụ: Trường hợp người bị hại yêu cầu bồi thường thiệt hại
đối với khoản chi phí thuê luật sư không hợp lý thì Tòa án phải giải thích cho
họ việc họ phải chịu án phí nếu yêu cầu bồi thường thiệt hại đó không được Tòa
án chấp nhận. Nếu họ vẫn yêu cầu thì họ phải chịu án phí đối với khoản chi phí
luật sư nếu yêu cầu của họ không được Tòa án chấp nhận.
Chú ý, nếu trước phiên tòa, đương sự, bị cáo thoả thuận
được với nhau về việc bồi thường thiệt hại kể cả trường hợp họ tự thỏa thuận và
đề nghị Tòa án ghi nhận việc bồi thường thiệt hại thì họ không phải chịu án phí
dân sự sơ thẩm. Tại phiên tòa, đương sự, bị cáo thoả thuận được với nhau về việc
bồi thường thiệt hại thì họ phải chịu án phí dân sự sơ thẩm như trường hợp xét
xử vụ án đó (Điều 9 Nghị quyết).
3.2. Nghĩa vụ chịu án phí phúc thẩm trong vụ án hình sự
Theo quy định tại Điều 23 của Pháp lệnh và hướng dẫn cụ
thể tại Điều 10 của Nghị quyết thì nghĩa vụ chịu án phí phúc thẩm trong vụ án
hình sự được quy định như sau:
1. Bị cáo, người đại diện hợp pháp của bị cáo kháng cáo
quyết định về hình sự của bản án sơ thẩm phải chịu án phí hình sự phúc thẩm, nếu
Tòa án cấp phúc thẩm giữ nguyên quyết định về hình sự của bản án sơ thẩm.
Trường hợp cả bị cáo và người đại diện hợp pháp của bị
cáo đều có kháng cáo quyết định về hình sự của bản án sơ thẩm mà Tòa án cấp
phúc thẩm giữ nguyên quyết định về hình sự của bản án sơ thẩm thì chỉ bị cáo phải
chịu án phí hình sự phúc thẩm. Tuy nhiên, chưa có quy định cụ thể nếu sau phiên
tòa sơ thẩm, bị cáo là người chưa thành niên có kháng cáo yêu cầu xét xử phúc
thẩm và người đại diện hợp pháp của người chưa thành niên cũng kháng cáo nhưng
Tòa án cấp phúc thẩm không chấp nhận kháng cáo, bị cáo lại không có tài sản
riêng để nộp án phí thì người đại diện hợp pháp của bị cáo trường hợp này có phải
nộp án phí hình sự phúc thẩm không? Thực tế việc thu án phí của người bị kết án
là rất khó khăn do người nộp án phí hình sự phúc thẩm đã bị kết án và đang thi
hành án.
Trường hợp chỉ bị cáo hoặc người đại diện hợp pháp của bị
cáo kháng cáo quyết định về hình sự của bản án sơ thẩm mà Tòa án cấp phúc thẩm
giữ nguyên quyết định về hình sự của bản án sơ thẩm thì người kháng cáo phải chịu
án phí hình sự phúc thẩm.
2. Bị cáo, người đại diện hợp pháp của bị cáo kháng cáo
quyết định về hình sự và phần dân sự của bản án sơ thẩm phải chịu án phí hình sự
phúc thẩm và án phí dân sự phúc thẩm, nếu Tòa án cấp phúc thẩm giữ nguyên toàn
bộ quyết định của bản án sơ thẩm.
Trường hợp bị cáo kháng cáo quyết định về hình sự và người
đại diện hợp pháp của bị cáo kháng cáo quyết định về dân sự hoặc bị cáo kháng
cáo quyết định về dân sự và người đại diện hợp pháp của bị cáo kháng cáo quyết
định về hình sự mà Tòa án cấp phúc thẩm
giữ nguyên quyết định của bản án sơ thẩm thì người nào kháng cáo về phần nào
thì phải chịu án phí đối với yêu cầu của họ.
3. Người bị hại kháng cáo phải chịu án phí hình sự phúc
thẩm trong trường hợp vụ án được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại và Tòa
án cấp phúc thẩm giữ nguyên quyết định của bản án, quyết định sơ thẩm, tuyên bố
bị cáo không phạm tội.
4. Người kháng cáo phần quyết định về dân sự của bản án hình
sự sơ thẩm phải chịu án phí dân sự phúc thẩm theo quy định tại Điều 30 (Nghĩa vụ
chịu án phí dân sự phúc thẩm) của Pháp lệnh.
5. Trường hợp Tòa án cấp phúc thẩm hủy bản án, quyết định
sơ thẩm để điều tra, xét xử lại hoặc đình chỉ vụ án thì người kháng cáo không
phải chịu án phí hình sự phúc thẩm.
6. Người kháng cáo rút đơn kháng cáo trước khi mở phiên
tòa phúc thẩm hoặc tại phiên tòa phúc thẩm không phải chịu án phí hình sự phúc
thẩm.
7. Người kháng cáo không phải chịu án phí phúc thẩm trong
trường hợp yêu cầu kháng cáo của họ được Tòa án chấp nhận.
Trường hợp bị cáo kháng cáo quyết định về hình sự và người
đại diện hợp pháp của bị cáo kháng cáo quyết định về dân sự hoặc bị cáo kháng
cáo quyết định về dân sự và người đại diện hợp pháp của bị cáo kháng cáo quyết
định về hình sự mà Tòa án quyết định sửa quyết định về hình sự hoặc sửa quyết định
về dân sự hoặc sửa cả quyết định về hình sự và quyết định về dân sự thì không
có người kháng cáo nào phải chịu án phí phúc thẩm.
Trường hợp chỉ có một người kháng cáo
và yêu cầu kháng cáo của họ được Tòa án chấp nhận thì người kháng cáo cũng
không phải chịu án phí phúc thẩm.
4. Chế độ miễn tiền
tạm ứng án phí, án phí hình sự, án phí dân sự trong vụ án hình sự
4.1. Điều kiện miễn toàn bộ, miễn một phần tiền tạm ứng
án phí, án phí hình sự, án phí dân sự trong vụ án hình sự
Theo quy định của Pháp lệnh thì: Viện kiểm sát kháng nghị
bản án, quyết định của Toà án theo thủ tục phúc thẩm không phải nộp tiền tạm ứng
án phí, án phí hình sự, án phí dân sự trong vụ án hình sự (khoản 4, Điều 10). Cá
nhân, hộ gia đình thuộc diện nghèo (là các đương sự trong vụ án hình sự, bị
cáo) theo quy định của Chính phủ và người yêu cầu bồi thường về tính mạng, sức
khỏe, danh dự, nhân phẩm được miễn nộp toàn bộ tiền tạm ứng án phí, án phí hình
sự, án phí dân sự trong vụ án hình sự (khoản 5 và 6 Điều 11).
Để thực hiện thống
nhất quy định này, Nghị quyết đã hướng dẫn: Được coi là cá nhân, hộ gia đình
thuộc diện nghèo quy định tại khoản 5 Điều 11 và Điều 13 của Pháp lệnh, nếu vào
thời điểm Tòa án giải quyết vụ án hình sự thì họ thuộc diện nghèo theo quy định
của Chính phủ. Việc xác định họ có thuộc diện hộ nghèo hay không phải căn cứ
vào quy định tại Quyết định số 09/2011/QĐ-TTg ngày 30-01-2011 của Thủ tướng
Chính phủ về việc ban hành chuẩn hộ nghèo, hộ cận nghèo áp dụng cho giai đoạn
2011-2015 (Điều 4). Điều 1 của Quyết định này quy định tiêu chuẩn hộ nghèo như
sau:
- Hộ nghèo ở nông thôn là hộ
có mức thu nhập bình quân từ 400.000 đồng/người/tháng (từ 4.800.000
đồng/người/năm) trở xuống;
- Hộ nghèo ở thành thị là hộ
có mức thu nhập bình quân từ 500.000 đồng/người/tháng (từ 6.000.000
đồng/người/năm) trở xuống.
Tuy nhiên, trên đây mới chỉ
là tiêu chuẩn xét hộ nghèo của cơ quan có thẩm quyền. Thực tế để xác định cá
nhân, hộ gia đình thuộc diện nghèo, Tòa án phải căn cứ vào sổ hộ nghèo đã được
cơ quan có thẩm quyền cấp cho cá nhân, hộ gia đình đó.
Về điều kiện miễn một phần án phí, Điều 14 Pháp lệnh quy
định, người có khó khăn về kinh tế (là các đương sự trong vụ án hình sự, bị
cáo) được Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi người đó cư trú hoặc cơ
quan, tổ chức nơi người đó làm việc xác nhận, thì được Toà án cho miễn nộp một
phần tiền tạm ứng án phí, án phí hình sự, án phí dân sự trong vụ án hình sự
(khoản 1 Điều 14). Để thực hiện thống nhất quy định này, Nghị quyết đã có hướng
dẫn cụ thể, theo đó điều kiện được miễn một phần án phí:
- Người có khó khăn về kinh tế quy định tại khoản 1 và
khoản 2 Điều 14 của Pháp lệnh phải là người có quốc tịch Việt Nam hoặc người
không có quốc tịch nhưng sinh sống và làm việc ở Việt Nam vào thời điểm Tòa án
giải quyết vụ án hình sự;
- Người có khó khăn về kinh tế phải được Ủy ban nhân dân
xã, phường, thị trấn nơi người đó cư trú hoặc cơ quan, tổ chức nơi người đó làm
việc xác nhận là họ có khó khăn về kinh tế.
Lưu ý, trong vụ án hình sự chỉ có bị cáo, đương sự là cá
nhân có khó khăn về kinh tế mới được xem xét miễn một phần tiền tạm ứng án phí,
án phí. Đương sự trong vụ án hình sự là tổ chức thì không được xem xét miễn một
phần tiền tạm ứng án phí, án phí.
Trường hợp Tòa án đã cho người có khó khăn về kinh tế được
miễn nộp một phần tiền tạm ứng án phí, tạm ứng lệ phí theo quy định tại Điều 14
của Pháp lệnh và hướng dẫn tại khoản 1 Điều này, nhưng họ vẫn phải chịu toàn bộ
án phí hình sự, án phí dân sự trong vụ án hình sự khi thuộc một trong các trường
hợp sau đây:
- Tòa án đã cho miễn nộp một phần tiền tạm ứng án phí,
nhưng sau đó chứng minh được người được miễn nộp đó không phải là người có khó
khăn về kinh tế;
- Theo bản án, quyết định của Tòa án thì họ có tài sản để
nộp toàn bộ án phí mà họ phải chịu (họ được chia tài sản chung, được hưởng di sản
thừa kế..) (Điều 5).
Trường hợp vụ án có nhiều người phải nộp tiền tạm ứng án
phí, tiền tạm ứng lệ phí, án phí, lệ phí Tòa án thì cần phân biệt:
- Người thuộc trường hợp được miễn nộp một phần tiền tạm
ứng án phí, tiền tạm ứng lệ phí, án phí, lệ phí Tòa án thì được miễn; người
không thuộc trường hợp được miễn nộp một phần tiền tạm ứng án phí, tiền tạm ứng
lệ phí, án phí, lệ phí Tòa án thì không được miễn;
- Trường hợp các đương sự thỏa thuận với nhau về việc nộp
án phí, lệ phí để nhằm mục đích trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ với Nhà
nước, nếu có người thỏa thuận nộp thay án phí, lệ phí và có đơn đề nghị miễn
nộp một phần án phí, lệ phí thì Tòa án chỉ cho miễn nộp một phần án phí, lệ phí
mà theo quy định người này phải chịu nếu họ có đủ điều kiện quy định tại Điều
14 của Pháp lệnh; còn phần án phí, lệ phí mà họ nhận nộp thay cho người khác
thì Tòa án không cho miễn nộp.
Về mức tiền được miễn, Khoản
3 Điều 5 Nghị quyết quy định, Khi xem xét và quyết định mức tiền tạm ứng án
phí, tiền tạm ứng lệ phí, án phí, lệ phí Tòa án được miễn, thì Tòa án căn cứ
khả năng tài chính của người đề nghị được miễn tiền tạm ứng án phí, tiền tạm
ứng lệ phí, án phí, lệ phí Tòa án và giá trị tài sản có tranh chấp mà quyết
định mức được miễn nhưng không được vượt quá 50% mức tiền tạm ứng án phí, tiền
tạm ứng lệ phí, án phí, lệ phí Tòa án mà theo quy định của Pháp lệnh người đó
phải nộp.
4.2. Thủ tục đề nghị miễn tiền tạm ứng án phí, án phí
hình sự và án phí dân sự trong vụ án hình sự
Theo quy định tại
Điều 15 Pháp lệnh thì người đề nghị được miễn tiền tạm ứng án phí, án phí hình
sự, án phí dân sự trong vụ án hình sự phải có đơn đề nghị nộp cho Tòa án có thẩm
quyền kèm theo các tài liệu, chứng cứ chứng minh mình thuộc trường hợp được miễn.
Đơn đề nghị miễn tiền tạm ứng án phí, án phí, lệ phí hình sự, án phí dân sự
trong vụ án hình sự phải có các nội dung chính sau đây:
a) Ngày, tháng,
năm làm đơn;
b) Họ, tên, địa
chỉ của người làm đơn;
c) Lý do và căn
cứ đề nghị miễn tiền tạm ứng án phí, án phí hình sự, án phí dân sự trong vụ án
hình sự;
d) Xác nhận của
Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi người đó cư trú hoặc cơ quan, tổ chức
nơi người đó làm việc đối với trường hợp người có khó khăn về kinh tế.
Nếu người đề nghị miễn tiền tạm ứng án phí, án phí
hình sự, án phí dân sự là cá nhân thuộc diện hộ nghèo thì người đó phải nộp cho
Tòa án Bản sao công chứng sổ hộ nghèo kèm theo đơn đề nghị.
4.3. Thẩm quyền
xét đơn đề nghị miễn tiền tạm ứng án phí, án phí hình sự, án phí dân sự trong vụ
án hình sự
Theo quy định của
Pháp lệnh thì trước khi thụ lý vụ án, Thẩm phán được Chánh án Toà án phân công
có thẩm quyền xét đơn đề nghị miễn tiền tạm ứng án phí. Sau khi thụ lý vụ án,
Thẩm phán được Chánh án Tòa án phân công giải quyết vụ án có thẩm quyền xét đơn
đề nghị miễn tiền tạm ứng án phí của bị đơn có yêu cầu phản tố đối với nguyên
đơn, của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc lập trong vụ án.
Thẩm phán được Chánh án Tòa án cấp sơ thẩm phân công có thẩm quyền xét đơn đề
nghị miễn tiền tạm ứng án phí phúc thẩm. Trước khi mở phiên tòa sơ thẩm hoặc
phúc thẩm, Thẩm phán được Chánh án Tòa án phân công giải quyết vụ án có thẩm
quyền xét miễn án phí cho đương sự có yêu cầu. Tại phiên toà, Hội đồng xét xử
sơ thẩm hoặc phúc thẩm có thẩm quyền xét miễn án phí cho đương sự có yêu cầu
khi ra bản án, quyết định giải quyết nội dung vụ án (Điều 16).
4.4. Kiểm sát
việc tuân theo pháp luật trong việc thu, nộp, miễn án phí hình sự, án phí dân sự
trong vụ án hình sự
Theo quy định của
Pháp lệnh thì Viện kiểm sát kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc thu, nộp,
miễn nộp một phần, miễn nộp toàn bộ án phí hình sự, án phí dân sự trong vụ án
hình sự, bảo đảm cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất (Điều
19).
II. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CẦN LƯU Ý
1. Trong mọi trường hợp, bị cáo không phải nộp
tiền tạm ứng án phí.
Theo quy định tại
Điều 21 Pháp lệnh thì bị cáo trong vụ án hình sự không phải nộp tiền tạm ứng án
phí hình sự sơ thẩm, tiền tạm ứng án phí hình sự phúc thẩm và tiền tạm ứng án
phí dân sự sơ thẩm và khoản 3 Điều 8 Nghị quyết quy định: “Trong mọi trường hợp, bị cáo kháng cáo về phần dân sự trong vụ án hình
sự không phải nộp tiền tạm ứng án phí dân sự phúc thẩm”. Như vậy, bị cáo
không phải nộp tiền tạm ứng án phí, kể cả trường hợp bị cáo đồng thời là bị đơn
dân sự và có kháng cáo về phần dân sự trong vụ án hình sự.
2. Về nghĩa vụ nộp án phí phúc thẩm của người đại
diện hợp pháp của bị cáo
Theo quy định tại
Điều 231 Bộ luật Tố tụng hình sự, người đại diện hợp pháp của bị cáo có quyền
kháng cáo bản án hoặc quyết định sơ thẩm.
Về nguyên tắc,
người có quyền kháng cáo đã kháng cáo phần quyết định hình sự hoặc phần dân sự
trong bản án hình sự mà Tòa án cấp phúc thẩm vẫn giữ nguyên thì người kháng cáo
phải chịu án phí phúc thẩm. Tuy nhiên, người đại diện hợp pháp của bị cáo chỉ
phải nộp án phí trong trường hợp chỉ mình người đại diện hợp pháp kháng cáo quyết
định hình sự hoặc quyết định về dân sự trong vụ án hình sự của bản án sơ thẩm
mà Tòa án cấp phúc thẩm vẫn giữ nguyên quyết định đó. Người đại diện hợp pháp của
bị cáo kháng cáo phần nào thì sẽ chịu án phí đối với phần đó (Điều 23 Pháp lệnh,
Điều 10 Nghị quyết). Trường hợp, cả bị cáo và người đại diện hợp pháp của bị
cáo kháng cáo phần hình sự mà Tòa án cấp phúc thẩm giữ nguyên, thì chỉ mình bị
cáo phải chịu án phí phúc thẩm.
3. Nghĩa vụ chịu án phí của người bị hại
Ngoài các trường
hợp người bị hại phải chịu án phí sơ thẩm, án phí phúc thẩm trong vụ án khởi tố
theo yêu cầu của người bị hại quy định tại Khoản 2 Điều 22 và Khoản 3 Điều 23
Pháp lệnh, thì người bị hại còn có thể phải chịu án phí sơ thẩm theo quy định tại
điểm d Khoản 2 Điều 9 Nghị quyết.
Người bị hại có
yêu cầu bồi thường thiệt hại về những khoản không phù hợp với quy định của pháp
luật thì Tòa án phải giải thích cho họ việc họ phải chịu án phí nếu yêu cầu bồi
thường thiệt hại đó không được Tòa án chấp nhận. Nếu họ vẫn yêu cầu Tòa án giải
quyết thì họ phải chịu án phí nếu yêu cầu của họ không được Tòa án chấp nhận.
Tòa án phải có
trách nhiệm giải thích rõ ràng, cặn kẽ cho người bị hại biết pháp luật quy định
nếu họ yêu cầu bồi thường về những khoản không phù hợp với quy định của pháp luật
và yêu cầu đó không được chấp nhận thì phải chịu án phí; và yêu cầu bị hại suy
nghĩ kỹ trước khi đưa ra quyết định có yêu cầu hay không.
4. Pháp lệnh và Nghị quyết chưa quy định về
nghĩa vụ nộp tiền tạm ứng án phí phúc thẩm của người bào chữa.
Theo quy định tại
Điều 58 và Điều 231 Bộ luật Tố tụng hình sự thì người bào chữa cũng có quyền
kháng cáo để bảo vệ lợi ích của người chưa thành niên hoặc người có nhược điểm
về tâm thần hoặc thể chất. Tuy nhiên, Pháp lệnh và Nghị quyết không quy định
nghĩa vụ nộp tiền tạm ứng án phí. Vậy khi người bào
chữa kháng cáo thì có phải nộp tiền tạm ứng án phí phúc thẩm hay không? Vấn đề
này cần được xem xét hướng dẫn cụ thể. Tại thời điểm hiện tại, khi Pháp lệnh
không có quy định và Nghị quyết cũng không hướng dẫn áp dụng, người bào chữa
kháng cáo bản án sơ thẩm sẽ không phải nộp tiền tạm ứng án phí phúc thẩm.
5. Về thủ tục xin miễn một phần tiền tạm ứng án
phí, án phí của người có khó khăn về kinh tế
Người có khó khăn về kinh tế muốn được miễn một
phần tiền tạm ứng án phí, án phí phải làm gửi cho Tòa án đơn xin miễn tiền tạm ứng
án phí, án phí kèm theo xác nhận của Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi
người đó cư trú hoặc cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc.
Vấn đề đặt ra
là trường hợp người có khó khăn về kinh tế đã được xét giảm một phần án phí sơ
thẩm, sau đó người đó kháng cáo bản án sơ thẩm, thì Tòa án sẽ căn cứ vào
đơn trước đó người đó đã nộp để xét miễn
một phần tạm ứng án phí, án phí phúc thẩm hay yêu cầu họ phải làm lại thủ tục
xin miễn tiền tạm ứng án phí, án phí.
Ngoài ra, về việc
làm thủ tục xin miễn một phần tạm ứng án phí, án phí của bị cáo, thì đối với bị
cáo được tại ngoại có thể tự mình làm đơn và xin xác nhận của Ủy ban nhân dân
xã, phường, thị trấn nơi người đó cư trú hoặc cơ quan, tổ chức nơi người đó làm
việc. Nhưng đối với bị cáo bị tạm giam không thể tự mình xin xác nhận là người
có khó khăn về kinh tế được. Trong trường hợp này, người nhà của bị cáo có thể
làm thay thủ tục xin xác nhận được hay không? Vấn đề này hiện nay chưa có hướng
dẫn cụ thể.
6. Lưu ý về xác định nghĩa vụ chịu án phí dân sự
phúc thẩm trong vụ án hình sự
Theo quy định tại
Điều 23 của Pháp lệnh, người kháng cáo phần quyết định về dân sự của bản án
hình sự sơ thẩm phải chịu án phí dân sự phúc thẩm theo quy định tại Điều 30 của
Pháp lệnh. Khi áp dụng quy định này cần chú ý: trong vụ án hình sự có giải quyết
cả phần dân sự nhưng không có khái niệm “yêu cầu phản tố của bị đơn”. Trường hợp
thực tế giải quyết phát sinh yêu cầu của bị đơn, tức là nội dung phần dân sự có
phức tạp, Tòa án sẽ tách riêng thành một vụ án dân sự để giải quyết.
Do đó, khi xác
định nghĩa vụ nộp án phí dân sự phúc thẩm trong vụ án hình sự lưu ý không áp dụng
Khoản 5 Điều 30 Pháp lệnh.
Tags:
chuyende,
hinhsu
Đọc báo online(8)
Click vào xem 
Ý kiến bạn đọc [ 0 ]
Ý kiến của bạn
- Từ ngày 14/08/2011 để tránh Spam do vậy Comment nặc danh xẽ bị khóa
- Hãy viết bằng tiếng Việt có dấu để mọi người dễ đọc hơn!
- Mọi thắc mắc, gợi ý hoặc bình luận xin chia sẻ bên dưới hoặc Gửi thư hay Báo lỗi
- Các bạn có thể mã hóa Code TẠI ĐÂY
Thank You!